Compassie in de geneeskunde. Verkregen of kwijtgeraakt?

Niets doen?

Volledig opgaand in de technische resultaten van mijn vak, werd  mij langzamerhand zonder directe reden duidelijk dat ik naast specialist-chirurg ook nog een primaire verantwoordelijkheid heb als arts. Pas toen ik midden veertig was en de uitdaging van het technisch kunnen op de OK beheerste, begon ik mij onbewust steeds ongemakkelijker te voelen in spreekkamers bij patiënten bij wie aanvankelijk een operatie uitzicht bood op genezing, maar die nu met een inoperabel recidief tegenover mij zaten. Hoe leg je dat uit en wat heb je de patiënt als chirurg dan nog te bieden? NIETS? Dat is wel bitter weinig en dat nog als snijdend specialist die altijd de mond vol heeft zoveel te kunnen!? Teneinde iets te doen, probeerde ik de pijn en het ongemak te verzachten door voor de patiënt een mogelijk vervolgtraject met chemo, en/of bestraling snel in gang te zetten. Door de desbetreffende oncologiebespreking en verwijzing naar een andere specialist snel ter plekke te regelen. Dan nam ik min of meer afscheid. Ik had gedaan wat ik kon.

Extra tijd, meer aandacht

Maar kijkende in die angstige ogen waar je de grond in weg zag zakken, voelde mijn hele houding niet goed. Eigenlijk had ik niets voor mijn patiënt gedaan – behoudens wat regelen. Maar als mens en zeker als dokter stelde dat niets voor. Gaandeweg kon ik mijzelf niet meer recht in de ogen kijken. Ik voelde mij geen “dokter” meer. Een onverwachte oplossing kwam toen ik het boek Lessen van wonderbaarlijke patiënten las. De auteur, chirurg Bernie Siegel uit New York, ongeveer net zo oud als ik, voelde eenzelfde ongemak. Hij ging na welke patiënten met een slechte diagnose het opeens tegen alle verwachting in toch veel beter deden en langer leefden dan statistisch aannemelijk. Hij kwam erachter dat dit met name een kwestie van geloof, overtuiging en wilskracht was. Anders geformuleerd, als je met meer positieve gedachten de wereld inkijkt, heeft dat een rechtstreekse positieve invloed op je immuunsysteem, ergo eveneens deels voor je afweer tegen kanker. Net als Siegel ging ik mij verdiepen in het effect van muziek, aandachttraining en meer van dat. Uiteindelijk mondde dit uit in dat ik bepaalde patiënten die hier voor open leken te staan en het desbetreffende boekje ook hadden gelezen, in mijn eigen tijd ging begeleiden in een aparte afspraak waarbij mijn tracer uit ging, een kopje thee erbij en ik zeker driekwart uur de tijd nam. Alleen al zoveel extra tijd maakte dat de patiënten zich gesterkt en begrepen voelden om deze weg ook te proberen, naast de reguliere behandeling.

Er gebeurden twee opzienbarende zaken. Zowel bij de patiënt als ook bij mijzelf.

Empathie of compassie

Dat laatste is waar het in dit bestek om gaat en wat ik lange tijd had gemist. En wel compassie, wat net iets anders is dan empathie. Een oud en bekend voorbeeld van compassie is de beeltenis van St. Maarten die voor een bedelaar zijn rode mantel in tweeën snijdt en hem de helft geeft, en zelf de andere helft houdt. Het is een actieve handeling en instelling terwijl empathie meer iets is wat je overkomt en waardoor je ook soms neerslachtig kan raken. Vooral dokters.

Dokter zijn

De essentie van ons vak is dat we dokters zijn en blijven. Onthutsend is één van de laatste columns van Marcel Levy  “Daar ga ik niet over” over zijn ervaringen in een Londens ziekenhuis. Hij beschrijft het ontstaan van (overigens knappe en nuttige) superspecialisaties. Als een ziektebeeld niet in zijn/haar aandachtsgebied valt, lijkt de interesse in de patiënt en ook de attitude als arts direct volledig weg te vallen. De verwijzer en daarmee de patiënt staan eigenlijk met lege handen op zoek naar een andere (super) specialist waar hopelijk de patiënt wel met zijn klachten terecht kan. Het is volgens mij de arts-specialist nog steeds gehouden om de patiënt niet als onderwerp van zijn specialisme te zien, maar als hulpbehoevend medemens die in elke omstandigheid tenminste jouw (hulpvaardige) compassie verdient. Deze houding vergt enige zelfreflectie en zelfbeheersing. Niet alleen de patiënt maar ook de arts behoeft compassie.

Foto: Dr. Piet Leguit, chirurg np, auteur  van Verdrongen gevoel

 

Meer Compassie in de Geneeskunde? Lees hier het interview met geneeskundestudent Juliet over zelfcompassie!